De wat? Je leest het goed: de snitch-paradox. Hoe kan het nou dat mensen het vaak moeilijk vinden om sociaal onveilige situaties te melden? Ik ontdekte in mijn zoektocht naar een antwoord op deze vraag iets interessants. Vanaf anderhalf jaar ontwikkel je zelfbewustzijn. Je gaat jezelf herkennen in een spiegel. Je hebt nog niet zoveel te maken met andere kinderen. Het zit blijkbaar in onze natuur om onszelf in deze periode veilig te voelen door een ander ergens de schuld van te geven, zelfs als jij het gedaan hebt. Maar dat verandert in de loop van de tijd. Want naarmate de pubertijd intreedt, wordt het ineens heel belangrijk om bij een groep te horen. Waar je de jaren ervoor nog redelijk zelfstandig door het leven kon, wil je tijdens je tienerjaren ergens bij horen, je identificeren met anderen of met een zekere (sub)cultuur. En wat doe je dan zeker niet? Iemand 'verraden' of zoals dat in deze tijd heet: 'snitchen'. Liever nog laat je je meeslepen door de groepsdruk dan dat je iemand aanwijst. Je wilt natuurlijk niet buiten de groep vallen. In de wilde natuur kan dat een zekere dood betekenen. Leeuwen jagen immers op jongere en zwakkere dieren aan de randen van de kuddes.
Maar dan ben je klaar met school en ga je werken. Je komt in een wereld waar van je gevraagd wordt om sociaal onveilige situaties te melden. Met als doel om die onveilige situaties zo snel mogelijk weer veilig te maken. Maar wat nou als een collega aanwijsbaar verantwoordelijk is voor het veroorzaken van die sociaal onveilige situatie? Dan gaan er andere zaken spelen. Bijvoorbeeld de belangen die er aan beide kanten kunnen zijn. Je wilt je baan niet op het spel zetten, je wilt nog wel een paar jaar leuk met die collega kunnen samenwerken. En wat als er sprake is van een zekere machtsverhouding? Je wilt niet gezien worden als verrader. Met de leerschool uit onze pubertijd komen we ook liever niet op het gladde ijs van buiten de groep dreigen te vallen. Dus wat doe je wanneer je een sociaal onveilige situatie herkent? Ga je die melden met de kans dat je collega erachter komt of hou je het voor jezelf, maar gaat dat op den duur knagen? Wat kost meer energie denk je?
Zie hier de tegenstelling, de paradox. Waar we in onze pubertijd hebben geleerd dat snitchen onherroepelijk zorgt voor uitsluiting, moeten we niet veel later (tegen de signalen van ons brein in) een complete ommezwaai maken. De cultuur van hedendaagse organisaties vraagt ons om juist wel te snitchen. Maar hoe zit het dan met die onherroepelijke uitsluiting? Die blijkbaar natuurlijke kracht moet rationeel teniet worden gedaan door wat wenselijk is te beschrijven in huisregels of protocollen. En dan?
Een sterk bewustzijn van het eigen (non-verbale) gedrag is dan onontkoombaar. Niet alleen weten dat het zo werkt, maar ook het kennen van de eigen non-verbale impact en gedragsvoorkeuren. Om vervolgens te trainen hoe je jouw eigen (non-verbale) gedrag bewust in een richting stuurt die jou over het dubbele gevoel van tegenstrijdigheid heen zet. Want snitchen voelt misschien niet goed, maar sociaal onveilige situaties laten bestaan zou veel slechter moeten voelen.
Eens?
Daniel Seesink (Bewust Zoo)
Oud-docent biologie Daniel Seesink houdt met zijn lezing 'Professioneel vlooien, waarom zou je?' mensen aan de hand van apengedrag een spiegel voor waarin zij hun eigen gedrag zullen herkennen. Boekingen via Speakers Academy.
